Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/62/UE z dnia 8 czerwca 2011 r. zmieniająca Dyrektywę 2001/83/WE w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi, w zakresie zapobiegania wprowadzaniu sfałszowanych produktów leczniczych do legalnego łańcucha dystrybucji, wprowadziła wiele istotnych zmian dotyczących wytwarzania produktów leczniczych. Efektywne wdrożenie tych zapisów w znacznym stopniu ma szanse przełożyć się na jakość produktu leczniczego poprzez zminimalizowanie prawdopodobieństwa przedostania się sfałszowanej substancji czynnej lub sfałszowanego leku do legalnego łańcucha dostaw. Wprowadzenie nadzoru nad wytwarzaniem, dystrybucją i importem substancji czynnych oraz dodatkowe obowiązki nałożone na wytwórcę dotyczące zarówno substancji czynnej i produktu leczniczego, najprawdopodobniej w znacznym stopniu przyczynią się do uszczelnienia legalnego łańcuch dostaw.

Powstanie wspomnianej dyrektywy miało bezpośredni wpływ na konieczność aktualizacji wielu innych dokumentów lub wręcz wymusiło stworzenie nowych w celu doprecyzowania przyjętych wymagań. Kompleksowe podejście Europejskiej Agencji Leków doprowadziło do powstania zarówno przewodnika Dobrej Praktyki Dystrybucji, jak również wprowadzenia istotnych zmian w przewodniku Dobrej Praktyki Wytwarzania. Stworzono także szereg wytycznych dotyczących dokumentacji związanej z pozwoleniem na dopuszczenie do obrotu. Nadal z niecierpliwością oczekiwanie jest wprowadzenie aktów delegowanych dotyczących zabezpieczeń produktów leczniczych.

Przewodnik Dobrej Praktyki Wytwarzania jest stale uaktualniany, rozszerzany i uszczegóławiany. Część nowych aneksów i rozdziałów już obowiązuje, pozostałe są w opracowaniu lub zostały skierowane do publicznych konsultacji. Zmiany związane są albo z zapisami wprowadzonymi Dyrektywą 2011/62/ EU, albo nie wynikają bezpośrednio z tej dyrektywy i dotyczą zagadnień związanych z postępem technicznym i globalizacją oraz koniecznością zwiększenia bezpieczeństwa wytwarzanych produktów leczniczych. Z kolei przyjęte wytyczne, uszczegóławiane i interpretowane są przez Europejską Agencję Leków na poziomie Q&A.

Najistotniejsze zmiany w przewodniku EU GMP, które zostały już wprowadzone lub są opublikowane w formie projektów, przedstawione zostały poniżej.

Rozdział 1

Od 31 stycznia 2013 roku obowiązuje Rozdział 1 „Farmaceutyczny System Jakości”. Zmiana tego rozdziału jest pierwszym krokiem związanym z wprowadzeniem elementów wytycznych ICH do przewodnika GMP. Zgodnie z tym dokumentem, wymagane jest stworzenie Farmaceutycznego Systemu Zapewnienia Jakości, który ma obejmować Dobrą Praktykę Wytwarzania oraz Zarządzanie Ryzykiem Jakości. Zapisy nowego Rozdziału 1 wyraźnie wskazują, że Dobra Praktyka Wytwarzania ma zastosowanie do etapów cyklu życia produktu od wytwarzania badanych produktów leczniczych, transferu technologii, wytwarzania komercyjnego, aż do zakończenia życia produktu. Farmaceutyczny System Jakości może jednak rozpoczynać się od etapu rozwoju farmaceutycznego w cyklu życia produktu, jak opisano w ICH Q10, co chociaż nie jest obowiązkowe, powinno ułatwiać innowacje i ciągłe doskonalenie oraz wzmacniać powiązanie pomiędzy rozwojem farmaceutycznym produktu i działaniami związanymi z wytwarzaniem.

W przedmiotowym rozdziale w znacznym stopniu uszczegółowione zostały również cele, jakie powinien realizować sprawnie funkcjonujący Farmaceutyczny System Jakości, oraz przedstawione zostały zasady, którym musi podlegać. Nowe zapisy dotyczą konieczność monitorowania procesu podczas całego życia produktu oraz wyboru i monitorowania dostawców, weryfikacji łańcucha dostaw każdej dostawy, a także ustanowienia procesów zarządzania zleceniami zlecanymi na zewnątrz.

Zapisy nowego Rozdziału 1 wprowadzają również odwołania do pozwolenia na prowadzenie badań klinicznych, co jednoznacznie wskazuje na jednolite podejście do systemu jakości w przypadku wytwarzania produktów do badań klinicznych I, II i III fazy oraz produktów leczniczych posiadających pozwolenie na dopuszczenie do obrotu.

Rozdział 7

Główna zmiana wprowadzona w Rozdziale 7 „Działania zlecane na zewnątrz”, obowiązującym od 31 stycznia 2013 r., dotyczy konieczności objęcia nadzorem Farmaceutycznego Systemu Jakości wszystkich działań zlecanych na zewnątrz. Zapisy tego rozdziału skupiają się również na treści umowy jakościowej, która powinna umożliwić zleceniodawcy ocenę legalności, przydatności i kompetencji zleceniobiorcy przed zleceniem zadań oraz monitorowaniu ich realizacji. Zgodnie z wytycznymi umowa powinna także zezwalać zleceniodawcy na audytowanie działań zleconych na zewnątrz. Warto też zwrócić uwagę na zapis dotyczący konieczności uwzględnienia Dobrej Praktyki Dystrybucyjnej w dystrybucji produktów leczniczych prowadzonych przez wytwórców i importerów produktów leczniczych.

Cały artykuł można przeczytać w numerze 6/2014 "Przemysłu Farmaceutycznego"

Fot. www.freeimages.com