Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu jest decyzją administracyjną wydawaną przez właściwe władze, które poświadczają, że produkt nią objęty może legalnie znajdować się w obrocie na terytorium wskazanym w decyzji, które ona obejmuje. Po skompletowaniu dokumentów przewidzianych przez prawo, wnioskodawca składa wniosek o dopuszczenie go do obrotu. Procedura jest sformalizowana, wymaga złożenia bardzo dużej liczby skomplikowanych dokumentów.

Przyjmując jako kryterium podziału terytorium, obecnie w Unii Europejskiej mamy dwa rodzaje pozwoleń:

•    pozwolenia narodowe, wydawane w Polsce przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych; takie pozwolenia obowiązują jedynie na terenie Polski i nie dają prawa do prowadzenia obrotu tym produktem za granicą,

•    procedury europejskie – są to procedury równoległej oceny dokonywane przez kilka agencji oraz procedury zakładające uznanie oceny wykonanej przez jeden kraj, tzw. państwo referencyjne (Reference Memeber State, RMS) w pozostałych krajach. W praktyce nadal jest to ocena przez każdy z krajów, z tym że odbywa się ona w ramach jednej wspólnej procedury wszczynanej i koordynowanej przez RMS.

Wśród procedur możemy wyróżnić:

- starszą procedurę wzajemnego uznania MRP,

- nowszą procedurę zdecentralizowaną DCP,

- pozwolenia wydawane przez Komisję Europejską albo Radę Unii Europejskiej po postępowaniu przeprowadzonym przez Europejską Agencję Leków, tzw. procedura centralna na podstawie rozporządzenia WE nr 726/2004. Takie pozwolenia obowiązują na terytorium całej Unii Europejskiej; dotyczy to przede wszystkim produktów leczniczych innowacyjnych.

Jednocześnie należy wspomnieć, że w przypadku, gdy produkt leczniczy jest już dopuszczony do obrotu w jakimkolwiek państwie członkowskim UE bądź zostały złożone wnioski o uzyskanie pozwoleń na ten produkt w innych państwach Unii Europejskiej, wnioskodawca jest zobowiązany do skorzystania z procedury wzajemnego uznania MRP albo z procedury zdecentralizowanej DCP, które są pozwoleniami narodowymi.

Rejestracja leków w Polsce

W Polsce rejestracją leków zajmuje się Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych w Warszawie podległy ministrowi zdrowia. Kwestię rejestracji leków określa ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (dalej skrócie upf), do której zaimplementowana została dyrektywa 2001/03/EC, mająca na celu ujednolicenie zasad rejestracji leków na rynkach Unii Europejskiej. Dyrektywa miała na celu ujednolicenie m.in. zasad rejestracji leków w EU, w praktyce jednak każdy kraj ma odmienne wymagania, co stanowi wyzwanie w przypadku wprowadzania produktów leczniczych w wielu krajach. Zgodnie z przepisami prawa polskiego, proces dopuszczenia do obrotu nie powinien przekraczać 210 dni. W przypadku leków innowacyjnych wg Ireny Rej, prezes Izby Gospodarczej Farmacja Polska, sama rejestracja zajmuje 2 lata. Ponadto, procedura rejestracji jest poprzedzona badaniami klinicznymi, które trwają ok. 5 lat. Oznacza to, że zanim dojdzie do rejestracji leku i wprowadzenia produktu leczniczego do obrotu na rynku, musi upłynąć sporo czasu. Należy pamiętać, jak stwierdza prezes Irena Rej, że lek ma służyć dobru pacjenta. Aby właśnie tak było, konieczne są zmiany ustawowe. Przy rejestracji leku nie powinien także dominować aspekt ekonomiczny, chociaż tak jest w przeważającej większości firm rejestrujących leki.

Przedrejestracyjne wymogi etyczne

Oprócz wymogów prawnych, konieczne także staje się zwrócenie uwagi na zachowanie standardów etycznych przed rejestracją produktu leczniczego. Przede wszystkim należy zapewnić bezpieczeństwo leku przed rejestracją oraz stosować etyczne wymogi podczas badań biomedycznych. Należy wziąć także pod uwagę okres badań nad lekiem, w którym pacjent powinien być poinformowany o celu, metodzie, ryzykach i potencjalnych korzyściach leku, a ponadto badacz i sponsor powinni być odpowiedzialni za bezpieczeństwo pacjenta w badaniu.

W większości badań próby kliniczne fazy I w onkologii przeprowadza się na zdrowych ochotnikach. Najczęstszym wyjątkiem są jednak próby z nowymi lekami przeciwnowotworowymi. Probantami w nich są osoby cierpiące na nowotwór i znajdujące się w terminalnym stadium choroby. Taki dobór badań wymuszają: wymogi etyczne oraz uwarunkowania fizjologiczne. Najważniejsze problemy moralne wiążące się z I fazą prób onkologicznych pojawiają się na etapie doboru probantów oraz w trakcie uzyskiwania od uczestników świadomej zgody, po pełnym poinformowaniu wymaganej w badaniach naukowych.

Procedura narodowa

Rejestracja leków w procedurze narodowej dotyczy w założeniu produktów leczniczych rejestrowanych w pojedynczych krajach. Procedura rejestracji trwa 210 dni wraz z przerwami na przedstawienie odpowiedzi na pytania Urzędu Rejestracji i uzupełnienie dokumentacji (tzw. clock-stop).

Zgodnie z upf, po złożeniu wniosku Prezes Urzędu, w terminie 30 dni, dokonuje badania formalnego tego pisma. Badanie formalne polega na sprawdzeniu, czy wniosek zawiera wszystkie elementy oraz czy przedłożone zostały wszystkie pozostałe dokumenty przewidziane przepisami upf. W przypadku stwierdzenia braków formalnych Prezes Urzędu wzywa wnioskodawcę do ich uzupełnienia, jest to tzw. czas clock-stop. Oznacza to, że w przypadku konieczności zdobycia dodatkowych dokumentów termin rejestracji znacznie się wydłuża. W przypadku wezwania wnioskodawcy do uzupełnienia braków, termin liczy się dopiero od dnia ich uzupełnienia. Bieg terminu w zakresie rejestracji liczy się od dnia złożenia wniosku o dopuszczenie do obrotu produktu leczniczego zawierającego kompletne informacje, z dołączoną wymaganą dokumentacją.

Procedura MRP

Rejestracja leków w procedurze MRP – Procedura Wzajemnego Uznania, dotyczy rejestracji produktu leczniczego zarejestrowanego już w jednym z krajów EU. Kraj, w którym produkt jest już zarejestrowany, tzw. RMS (Reference Member State), odpowiedzialny jest za przygotowanie oceny dokumentacji oraz koordynowanie procedury rejestracji. Sama procedura rejestracji leku w ramach MRP trwa zaledwie 90 dni (czas na zgłaszanie przez inne kraje uwag do oceny przygotowanej przez RMS oraz do samej dokumentacji) i nie są w niej przewidziane dodatkowe przerwy na uzupełnianie dokumentacji (clock-stop), jednakże przed rozpoczęciem procedury MRP należy uzyskać tzw. slot, czyli zgodę RMS na rozpoczęcie procedury w danym terminie. Proces ten może być w zależności od kraju bardzo czasochłonny, niekiedy czas oczekiwania na termin rozpoczęcia procedury może przekraczać rok. Po ww. 90-dniowej procedurze MRP następuje trwający teoretycznie 30 dni (w praktyce kilka miesięcy) etap przygotowania druków informacyjnych produktu leczniczego w języku danego kraju.
 

Cały artykuł został opublikowany w nr 2/2018 magazynu "Przemysł Farmaceutyczny"