Definicja know-how

Jedna z najpowszechniej stosowanych i zarazem najszerszych definicji pojęcia know-how została zawarta w stanowisku Komitetu Wykonawczego Międzynarodowego Stowarzyszenia Ochrony Własności Intelektualnej (AIPPI). Zgodnie z nią, przez know-how należy rozumieć wiedzę i doświadczenia o charakterze technicznym, handlowym, administracyjnym, finansowym oraz innego rodzaju, które nadają się do stosowania w działalności danego przedsiębiorstwa lub do wykonywania danego zawodu^[1]. Przytoczona definicja akcentuje kilka ważnych kwestii. W pierwszej kolejności należy wskazać, że istotę know-how stanowią elementy niematerialne – wiedza, doświadczenie i umiejętności, które mogą znaleźć praktyczne zastosowanie w określonej działalności gospodarczej. Po drugie na to pojęcie składają się – obok informacji o charakterze technicznym (np. informacje dotyczące poszczególnych procesów produkcyjnych) – również informacje organizacyjne, pozatechniczne. Dostrzegalna jest zatem wyraźna tendencja do odchodzenia od przyznawania ochrony wyłącznie wytworom techniki.

Jak wynika z rozporządzenia Komisji (UE) nr 316/2014 z dnia 21 marca 2014 r. w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do kategorii porozumień o transferze technologii, know-how oznacza pakiet informacji praktycznych, wynikających z doświadczenia i badań. Zgodnie natomiast z uchwaloną w dniu 8 czerwca 2016 r. dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/943 w sprawie ochrony niejawnego know-how i niejawnych informacji handlowych (tajemnic przedsiębiorstwa) przed ich bezprawnym pozyskiwaniem, wykorzystywaniem i ujawnianiem, pewne informacje dotyczące przedsiębiorcy mogą zostać objęte ochroną, jeżeli spełniają łącznie następujące warunki:

• są poufne w tym sensie, że jako całość lub w szczególnym zestawie i zbiorze ich elementów nie są ogólnie znane lub łatwo dostępne dla osób z kręgów, które zwykle zajmują się tym rodzajem informacji;
• mają wartość handlową dlatego, że są objęte tajemnicą;
• poddane zostały rozsądnym, w danych okolicznościach, działaniom dla utrzymania ich w tajemnicy.

Środki ochrony prawnej know-how w Polsce

Podstaw ochrony know-how na gruncie polskiego porządku prawnego należy upatrywać w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (dalej: „uznk”) – akcie prawnym regulującym zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji w działalności gospodarczej, które są podejmowane w szeroko rozumianym interesie publicznym, przedsiębiorców oraz klientów.

Jednym z czynów nieuczciwej konkurencji, sankcjonowanym na gruncie art. 11 uznk jest przekazanie, ujawnienie lub wykorzystanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa albo ich nabycie od osoby nieuprawnionej, jeżeli zagraża lub narusza interes przedsiębiorcy. Przez tajemnicę przedsiębiorstwa na gruncie przytoczonego przepisu rozumie się nieujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności.

Porównując powyższą definicję z wcześniej przytoczoną definicją know-how­, można przyjąć (pomijając szczegółową analizę zakresu obu tych pojęć oraz ich wzajemnej relacji), że know-how podlega ochronie jako tajemnica przedsiębiorstwa. Aby uzyskać ochronę na gruncie art. 11 uznk konieczne jest jednak wykazanie, że:

• dana informacja ma charakter techniczny, technologiczny, organizacyjny przedsiębiorstwa lub inny posiadający wartość gospodarczą;
• informacja nie została ujawniona do wiadomości publicznej;
• podjęto w stosunku do niej niezbędne działania w celu zachowania poufności;
• działanie konkurenta zagraża lub narusza interes przedsiębiorcy.

Jak wynika z powyższego wyliczenia, ochroną objęto wyłącznie wybrane kategorie informacji (techniczne, technologiczne, organizacyjne), które przedstawiają realną wartość gospodarczą, a zatem mogą być wykorzystywane do budowania przez przedsiębiorcę przewagi konkurencyjnej. Słuszny jest w tym zakresie pogląd Naczelnego Sądu Administracyjnego, zgodnie z którym aby określone informacje mogły zostać objęte tajemnicą przedsiębiorcy muszą ze swojej istoty dotyczyć kwestii, których ujawnianie obiektywnie mogłoby negatywnie wpłynąć na sytuację przedsiębiorcy (informacje takie muszą mieć choćby minimalną wartość) z wyłączeniem informacji, których upublicznienie wynika np. z przepisów prawa^[2].

Nieujawnienie informacji do wiadomości publicznej oznacza, że informacja taka musi pozostawać nieznana dla ogółu społeczeństwa lub osób, które ze względu na swój zawód są zainteresowane jej posiadaniem. Istotnym elementem warunkującym ochronę w tym przypadku jest wola przedsiębiorcy, aby dana informacja pozostała tajemnicą dla pewnych odbiorców, konkurentów. Wola ta musi być przy tym wyraźnie rozpoznawalna dla innych osób. Należy przy tym wskazać, że informacja nie traci charakteru tajemnicy na skutek tego, że wie o niej pewne ograniczone grono osób, zobowiązanych do zachowania dyskrecji (np. pracownicy). Do utraty ochrony dojdzie natomiast w przypadku, gdy z daną informacją będzie mógł zapoznać się legalnie i bez nadmiernych trudności każdy konkurent (np. jeżeli informacja została przedstawiona w branżowych pismach)^[3].

Wśród przesłanek ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa na szczególną uwagę zasługuje jednak wymóg podjęcia niezbędnych działań w celu zachowania poufności informacji. W związku z tym, że wskazane sformułowanie ma charakter nieostry, niedookreślony, w praktyce pojawiają się problemy związane z tym, co może zostać uznane za takie niezbędne działania. W orzecznictwie wskazuje się, że przedsiębiorca powinien podjąć w stosunku do informacji składających się na tajemnicę przedsiębiorstwa takie działania, które zmierzają do wyeliminowania możliwości ich dotarcia do osób trzecich w normalnym toku zdarzeń, bez konieczności podejmowania szczególnych starań^[4]. Zatem to na przedsiębiorcy spoczywa dodatkowy ciężar podjęcia odpowiednich działań organizacyjnych i porządkowych w celu utrzymania danej wiadomości w tajemnicy. W literaturze wskazuje się, że do klasycznych środków ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa należą:

• zawieranie umów (wprowadzanie klauzul) o zachowaniu poufności;
• dokonywanie klasyfikacji i znakowania dokumentów oraz nośników informacji poufnych według stopnia ich poufności;
• ograniczanie dostępu do pewnych miejsc, dokumentów, urządzeń (np. komputerów, kserokopiarek, faksów) oraz wprowadzanie ich technicznych zabezpieczeń;
• informowanie pracowników o istnieniu tajemnicy przedsiębiorstwa i jej zakresie;
• wdrożenie procedur kontroli pracowników i innych osób, które mają dostęp do informacji poufnych oraz stworzenie procedur na wypadek ich ujawniania^[5].

Stosowanie wskazanych powyżej środków może stanowić dowód tego, że przedsiębiorca podjął odpowiednie i racjonalne środki organizacyjne oraz techniczne, które miały na celu uniemożliwienie zapoznania się z informacjami poufnymi przez osoby postronne. Dopiero w takim przypadku dopuszczalne będzie wysunięcie roszczeń przewidzianych w art. 18 uznk w postaci:

• zaniechania niedozwolonych działań;
• usunięcia skutków niedozwolonych działań;
• złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie;
• naprawienia wyrządzonej szkody, na zasadach ogólnych;
• wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, na zasadach ogólnych;
• zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego - jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony.

Podsumowanie

Dobra niematerialne wywierają coraz większy wpływ na prowadzenie działalności gospodarczej. W tym zakresie obok praw własności intelektualnej (np. patentu na wynalazek, prawa ochronnego na znak towarowy), wzrasta również rola takich elementów jak wiedza i doświadczenie, które składają się na know-how. Ich umiejętne wykorzystanie może prowadzić nie tylko do optymalizacji produkcji, ale przede wszystkim do uzyskania znacznej przewagi konkurencyjnej i ugruntowania pozycji przedsiębiorcy na rynku. Dlatego tak ważne jest, aby chronić te cenne wartości w jak najbardziej skuteczny sposób.

[1] Oficjalne stanowisko AIPPI dotyczące pojęcia know-how (w języku angielskim): http://aippi.org/wp-content/uploads/committees/53A/RS53AEnglish.pdf

[2] por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 10 stycznia 2014 r., sygn. akt I OSK 2112/13, podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 grudnia 2014 r., sygn. akt III SO 8/14.

[3] por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2000 r., sygn. akt I CKN 304/00.

[4] por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20 kwietnia 2016 r., sygn. akt I OSK 2539/14, podobne stanowisko zajął Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 28 października 2016 r., sygn. akt I OSK 603/15.

[5] por. T. Kuczyński, Nieuczciwa konkurencja jako kategoria prawa pracy, Przegląd Sądowy 1994 r., nr 1, s. 22 i n., podaję za: E. Wojcieszko-Głuszko, Ochrona prawna "Know-how" w prawie polskim na tle prawnoporównawczym, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego: Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej, z. 81, Zakamycze 2002 r., s. 77.